Artykuł 445 § 1 kodeksu cywilnego stanowi, że w razie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia (z winy posiadacza pojazdu lub kierowcy) sad może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznana krzywdę.
Występując z pozwem o zadośćuczynienie warto jednak wiedzieć jakie okoliczności wpływają korzystnie na wysokość kwoty przyznawanej przez sądy. Analiza orzecznictwa sądów powszechnych w tym zakresie pozwala nie tylko przewidzieć wysokość zadośćuczynienia, ale także podkreślić w pozwie najistotniejsze dla sądu kwestie.
Okoliczności brane pod uwagę przy określaniu wysokości krzywdy
W wyroku z dnia 10 marca 2006 r. IV CSK 80/5 Sąd Najwyższy stwierdził, że zgodnie z art. 445 § 1 kodeksu cywilnego, zadośćuczynienie polega na przyznaniu poszkodowanemu odpowiedniej sumy pieniężnej za doznaną krzywdę.
Ze względu na niewymierność krzywdy, określenie w konkretnym przypadku odpowiedniej sumy pozostawiono sądowi. Ustawodawca wskazał jedynie, że suma pieniężna przyznana tytułem zadośćuczynienia powinna być odpowiednia, nie sprecyzował natomiast zasad określania jej wysokości. Tę lukę wypełnia orzecznictwo sądowe.
Jak podkreśla się w orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. np. uchwała SN z 8 grudnia 1973 r. IIICZP 37/73, wyrok SN z 12 października 2000 r. IV CKN 12/00, wyrok SN z 30 stycznia 2004 r. ICK 131/03, wyrok SN z 28 stycznia 2010 r. ICSK 244/09) przy ustalaniu cierpień i doznanej krzywdy trzeba wziąć pod uwagę całokształt okoliczności, w tym:
- rozmiar cierpień fizycznych i psychicznych,
- ich nasilenie i czas trwania,
- nieodwracalność następstw wypadku (kalectwo, oszpecenie),
- rodzaj wykonywanej pracy,
- szanse na przyszłość,
- poczucie nieprzydatności społecznej,
- bezradność życiową,
- wiek poszkodowanego,
- rodzaj i rozmiar doznanych obrażeń,
- uciążliwości procesu leczenia,
- długości nasilenia dolegliwości bólowych,
- zmiany trybu życia czy przyzwyczajeń.
Wysokość zadośćuczynienia – praktyka sądów
Wysokość zadośćuczynienia powinna być odczuwalna dla poszkodowanego i przynosić mu równowagę emocjonalna naruszona przez cierpienia fizyczne i psychiczne. Wysokość zadośćuczynienia nie może stanowić zapłaty symbolicznej lecz musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalna wartość.
Powszechnie uznaje się, że orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych (apelacyjnych, okręgowych i rejonowych) jest ustabilizowane i akceptowane w doktrynie. Poniżej przedstawione są wyroki dotyczące przyznanych zadośćuczynień na podstawie art. 445 § 1 kodeksu cywilnego na rzecz poszkodowanych, którzy w wypadkach drogowych doznali obrażeń ciała.
Z wyroków tych wynika ile w postępowaniu odszkodowawczym, a zatem jeszcze przed skierowaniem sprawy do sądu, zakład ubezpieczeń wypłacił poszkodowanemu tytułem zadośćuczynienia.
Wybrane orzecznictwo, które warto znać!
- Wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 23 stycznia 2023 r. IC 780/21, dotyczący amputacji kończyny dolnej lewej
W dniu 6 listopada 2020 r. powód brał udział w wypadku komunikacyjnym, w którym doznał licznych obrażeń ciała wymagających hospitalizacji i długotrwałego leczenia, a w efekcie także amputacji kończyny dolnej lewej.
W toku likwidacji szkody ubezpieczyciel przyjął swoją odpowiedzialność za następstwa wypadku i wypłacił powodowi kwotę 120 tys. zł. tytułem zadośćuczynienia. Całkowitą winę za spowodowanie wypadku ponosi kierujący samochodem osobowym. Łączny uszczerbek na zdrowiu powoda został określony na 53 proc.
Przed zdarzeniem powód pracował zagranicą. Wypadek wykluczył go całkowicie z możliwości zarobkowych. Biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności Sąd uznał, że żądane przez powoda zadośćuczynienie jest zasadne co do dalszej kwoty 102 tys. zł i taką kwotę zasądził na rzecz poszkodowanego.
W ocenie Sądu łączne należne w tym przypadku zadośćuczynienie stanowi kwotę 222 tys. zł. (tj. 120 tys. zł uznane przez ubezpieczyciela i 102 tys. zł. przyznane przez Sąd).
- Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 13 stycznia 2023 r. IC 185/19, w sprawie wielonarządowego obrażenia ciała
W dniu 31 grudnia 2016 r. poszkodowana była pasażerką samochodu osobowego, który brał udział w wypadku drogowym. Na skutek zdarzenia powódka doznała wielonarządowych obrażeń ciała skutkujących trwałym kalectwem. Jest w efekcie osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji, całkowicie uzależnioną od całodobowej opieki innych osób.
Rzeczywisty trwały uszczerbek wynosi powyżej 200 proc. Powódka w chwili wypadku miała 26 lat, była młoda i pełna planów na przyszłość. Dopiero wkraczała w dorosłe życie. Na skutek wypadku marzenia i plany powódki nigdy nie zostaną zrealizowane. Do końca swojego życia będzie uzależniona od opiekunów, bo sama nie jest w stanie zrobić przy swojej osobie dosłownie nic.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, podkreślając, że dotychczas wypłacił powódce kwotę 554 tys. zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Powódka wymagała i nadal wymaga pomocy osób trzecich w wymiarze średnio 9 godzin dziennie. Pomoc dotyczy wszystkich czynności samoobsługi, czynności prowadzenia gospodarstwa domowego. Poza tym obejmuje wszystkie czynności związane z organizacją opieki, leczenia i rehabilitacji.
Oceniając całokształt sprawy i rozmiar krzywdy powódki, ostatecznie Sąd doszedł do wniosku, że adekwatne do cierpień fizycznych i psychicznych jakich powódka doznała wskutek wypadku, który miał miejsce 31 grudnia 2016 r. jest zadośćuczynienie w wysokości 1 mln zł.
Uwzględniając jednak wypłacone już wcześniej przez pozwanego zadośćuczynienie w kwocie 554 tys. oraz dodatkowe 20 tys. zł. z ubezpieczenia NW, Sąd zasądził na rzecz powódki kolejną kwotę w wysokości 426 tys. zł.
Najważniejsze publikacje:
- Rozbieżności w ustalaniu zadośćuczynień, Apostolicum 2016,
- Dochodzenie Zadośćuczynienia w polskim systemie prawnym – doktryna i orzecznictwo, PIU Warszawa 2016,
- Zadośćuczynienie, komu, kiedy, ile, Apostolicum 2017,
- Orzecznictwo Sadu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, Sądów Apelacyjnych, Okręgowych i Rejonowych, II tomy, Apostolicum 2020,
- Leczyć i rehabilitować po wypadkach, Magazyn Dolnośląski Zdrowie nr 58,
- Ustalanie odszkodowania (w tym zadośćuczynienia) na rzecz najbliższych członków rodziny, TNOiK, Zielona Góra 1981,
- Świadczenie w razie wypadku przy pracy i chorób zawodowych, TNOiK, Zielona Góra 1976,
- Zawał serca jako wypadek przy pracy, TNOiK, Zielona Góra 1985,
- Glosa do Wyroku SN Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 XI 1978r, III PR 103/78, Orzecznictwo Sadów Polskich i Komisji Arbitrażowych 1/1980,
- Ustalanie Zadośćuczynienia w Praktyce PZU, w Doktrynie oraz w Orzecznictwie SN, Nowe Prawo nr 7-8 1979,
- Wypadkowość dzieci i młodzieży szkolnej, aspekt cywilno-prawny i ubezpieczeniowy, Wydawnictwo Związków Zawodowych Warszawa 1984,
- Człowiek roku ubezpieczeń, 2013.
Autor: dr Józef Zych, specjalista w dziedzinie odszkodowań komunikacyjnych