Artykuł 445 § 1 kodeksu cywilnego stanowi, że w razie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia (z winy posiadacza pojazdu lub kierowcy) sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznana krzywdę.
Poniżej przedstawiamy wybór orzecznictwa polskich sądów powszechnych w tym zakresie oraz wnioski płynące z dotychczasowej praktyki sądów.
„Odpowiednia suma pieniężna”, czyli jaka?
W wyroku z dnia 10 marca 2006 r. IV CSK 80/5 Sąd Najwyższy stwierdził, że zgodnie z art. 445 § 1 kodeksu cywilnego, zadośćuczynienie polega na przyznaniu poszkodowanemu odpowiedniej sumy pieniężnej za doznaną krzywdę. Ze względu na niewymierność krzywdy, określenie w konkretnym przypadku odpowiedniej sumy pozostawiono sądowi. Ustawodawca wskazał jedynie, że suma pieniężna przyznana tytułem zadośćuczynienia powinna być odpowiednia, nie sprecyzował natomiast zasad określania jej wysokości. Tę lukę wypełnia orzecznictwo sądowe.
Jak podkreśla się w orzeczeniach Sądu Najwyższego (zob. np. uchwała SN z 8 grudnia 1973 r. IIICZP 37/73, wyrok SN z 12 października 2000 r. IV CKN 12/00, wyrok SN z 30 stycznia 2004 r. ICK 131/03, wyrok SN z 28 stycznia 2010 r. ICSK 244/09) przy ustalaniu cierpień i doznanej krzywdy trzeba wziąć pod uwagę całokształt okoliczności, w tym:
- rozmiar cierpień fizycznych i psychicznych,
- ich nasilenie i czas trwania,
- nieodwracalność następstw wypadku (kalectwo, oszpecenie),
- rodzaj wykonywanej pracy,
- szanse na przyszłość,
- poczucie nieprzydatności społecznej,
- bezradność życiową,
- wiek poszkodowanego,
- rodzaj i rozmiar doznanych obrażeń,
- uciążliwości procesu leczenia,
- długości nasilenia dolegliwości bólowych,
- zmiany trybu życia czy przyzwyczajeń.
Wysokość zadośćuczynienia powinna być odczuwalna dla poszkodowanego i przynosić mu równowagę emocjonalną naruszoną przez cierpienia fizyczne i psychiczne. Wysokość zadośćuczynienia nie może stanowić zapłaty symbolicznej lecz musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalna wartość.
Orzecznictwo – przykłady i analiza
Powszechnie uznaje się, że orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych (apelacyjnych, okręgowych i rejonowych) jest ustabilizowane i akceptowane w doktrynie.
Poniżej przedstawione są wyroki dotyczące przyznanych zadośćuczynień na podstawie art. 445 § 1 kodeksu cywilnego na rzecz poszkodowanych, którzy w wypadkach drogowych doznali obrażeń ciała. Z wyroków tych wynika ile w postępowaniu odszkodowawczym, a zatem jeszcze przed skierowaniem sprawy do sądu, zakład ubezpieczeń wypłacił poszkodowanemu tytułem zadośćuczynienia.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 sierpnia 2016 r. IACa 274/16
W dniu 18 czerwca 2011 r. poszkodowany będąc pasażerem samochodu kierowanego przez A.S. doznał poważnych obrażeń ciała, między innymi urazu czaszkowo – mózgowego, krwawienia podpajęczynówkowego, stłuczenia krwotocznego obustronnego w okolicach czołowych mózgu, złamania przegrody nosowej części tylnej, złamania prawego obojczyka, niedowładu czterokończynowego spastycznego, stanowiącego ciężką chorobę pourazową zagrażającą życiu pokrzywdzonego.
Bezpośrednio przed wypadkiem powód spożywał wspólnie ze sprawcą wypadku alkohol, a następnie obaj razem wsiedli do samochodu. Sąd karny uznając kierowcę za winnego spowodowania wypadku zasądził od niego na rzecz powoda nawiązkę w kwocie 20 tys. zł. Zakład ubezpieczeń nie kwestionował swojej odpowiedzialności i przed procesem wypłacił poszkodowanemu tytułem zadośćuczynienia kwotę 50 tys. zł.
Sąd Okręgowy, który rozpatrywał sprawę w I instancji, uznał, że poszkodowany przyczynił się do powstania szkody w 30 proc., gdyż przed wypadkiem spożywał ze sprawcą wypadku alkohol, a wsiadając do samochodu wiedział, że kierowca znajduje się pod wpływem alkoholu. Sąd uznał, że poszkodowanemu przysługuje zadośćuczynienie w wysokości 700 tys. zł. Ponieważ jednak Sąd uznał, iż poszkodowany przyczynił się w 30 proc. do powstania szkody, kwotę 700 tys. zł. pomniejszył o 30 proc., co dało kwotę 490 tys. zł.
Ponieważ zakład ubezpieczeń tytułem zadośćuczynienia wypłacił poszkodowanemu kwotę 50 tys. zł. Sąd od kwoty 490 tys. zł potracił kwotę 50 tys. zł i zasądził od pozwanego na rzecz powoda tytułem zadośćuczynienia kwotę 440 tys. zł.
- Wyrok Sądu Rejonowego w Ciechanowie z dnia 14 kwietnia 2023 r. IC 535/20
Powód M. K. w pozwie z dnia 29 maja 2020 r. wniósł o zasądzenie na jego rzecz kwoty 26,8 tys. zł. tytułem zadośćuczynienia. W uzasadnieniu podał, że w dniu 16 lutego 2020 r. w miejscowości D. doszło do zdarzenia drogowego z udziałem dwóch samochodów. W wypadku tym doznał on obrażeń ciała w postaci złamania trzonu mostka, przepukliny pachwinowej prawostronnej, urazu nadgarstka prawego oraz kolana lewego. Zakład ubezpieczeń, do którego poszkodowany zgłosił roszczenia, przyznał mu zadośćuczynienie w wysokości 3,2 tys. zł.
W ocenie Sądu poszkodowanemu przysługuje zadośćuczynienie w wysokości 20 tys. zł, która to kwota odpowiada stopniowi doznanej przez niego krzywdy. Ponieważ zakład ubezpieczeń wypłacił mu już 3,2 tys. zł. Sąd powyższą kwotę odjął od 20 tys. zł. i zasądził dodatkowo na rzecz poszkodowanego 16,8 tys. zł.
- Wyrok Sądu Rejonowego dla Łodzi Widzewa z dnia 21 kwietnia 2017 r. IIC 1002/12
W dniu 5 stycznia 2012 r. doszło do wypadku komunikacyjnego, polegającego na zderzeniu dwóch samochodów. W samochodzie marki F. pasażerem była S.W., która w chwili wypadku miała zapięte pasy bezpieczeństwa. U powódki S.W. stwierdzono dolegliwości bólowe odcinka szyjnego kręgosłupa oraz ograniczenie ruchomości kręgosłupa. Powódka przebywała na zwolnieniu lekarskim od 5 stycznia 2012 r. do 29 kwietnia 2012 r.
Zakład ubezpieczeń przyznał powódce tytułem zadośćuczynienia kwotę 7 tys. zł. Biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności Sąd uwzględniając wypłaconą powódce przez zakład ubezpieczeń kwotę 7 tys. zł. zasądził dalszą kwotę 20 tys. zł.
Sąd uznał, że łączny uszczerbek na zdrowiu wyniósł 12 proc. Zdarzenie skutkowało ograniczeniem powódki w funkcjonowaniu, powódka wymagała przez pewien okres pomocy innej osoby przy czynnościach życia codziennego. Pomimo podjętego leczenia nie wróciła do sprawności przed wypadkiem.
- Wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu z 13 marca 2023r. ICa 43/23
W dniu 21 listopada 2018 r. doszło do wypadku w miejscowości K.R.D. w wyniku którego samochód uderzył w pieszego, który doznał obrażeń ciała w postaci złamania dwóch kręgów.
W wyniku tego występują trudności w wykonywaniu pracy fizycznej, chodzenia na dłuższe dystanse i długie przebywanie w tej samej pozycji na stojąco. Może to skutkować uzasadnionymi trudnościami w aktywności zawodowej i życiowej, szeroko pojętym codziennym funkcjonowaniu, w miernym stopniu. Zakład ubezpieczeń wypłacił poszkodowanemu tytułem zadośćuczynienia 3 tys. zł. przyjmując 80 proc. przyczynienia się. W tym przypadku kwota wyjściową była kwota 15 tys. zł.
Uwzględniając fakt, że od czasu wypadku życie powoda uległo zmianie, a także mając na uwadze stopień uszczerbku na zdrowiu oraz cierpienia psychiczne powoda w tym towarzyszący mu ból, poczucie krzywdy, stan emocjonalny i konieczność korzystania z pomocy innych osób, Sąd uznał, że zadośćuczynienie powinno być na poziomie 30 tys. zł.
Sad przyczynienie się poszkodowanego do wypadku określił na 50 proc. i w takim zakresie obniżył powodowi zadośćuczynienie. Czyli uznał, że należy mu się kwota 15 tys. zł. Uwzględniając, że pozwany zakład wypłacił już powodowi 3 tys. zł. zasądził na rzecz poszkodowanego dalszą kwotę 12 tys. zł.
Najważniejsze publikacje:
- Rozbieżności w ustalaniu zadośćuczynień, Apostolicum 2016,
- Dochodzenie Zadośćuczynienia w polskim systemie prawnym – doktryna i orzecznictwo, PIU Warszawa 2016,
- Zadośćuczynienie, komu, kiedy, ile, Apostolicum 2017,
- Orzecznictwo Sadu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, Sądów Apelacyjnych, Okręgowych i Rejonowych, II tomy, Apostolicum 2020,
- Leczyć i rehabilitować po wypadkach, Magazyn Dolnośląski Zdrowie nr 58,
- Ustalanie odszkodowania (w tym zadośćuczynienia) na rzecz najbliższych członków rodziny, TNOiK, Zielona Góra 1981,
- Świadczenie w razie wypadku przy pracy i chorób zawodowych, TNOiK, Zielona Góra 1976,
- Zawał serca jako wypadek przy pracy, TNOiK, Zielona Góra 1985,
- Glosa do Wyroku SN Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 XI 1978r, III PR 103/78, Orzecznictwo Sadów Polskich i Komisji Arbitrażowych 1/1980,
- Ustalanie Zadośćuczynienia w Praktyce PZU, w Doktrynie oraz w Orzecznictwie SN, Nowe Prawo nr 7-8 1979,
- Wypadkowość dzieci i młodzieży szkolnej, aspekt cywilno-prawny i ubezpieczeniowy, Wydawnictwo Związków Zawodowych Warszawa 1984,
- Człowiek roku ubezpieczeń, 2013.
Autor: dr Józef Zych, specjalista w dziedzinie odszkodowań komunikacyjnych